Ở nhiều quốc gia, việc hình thành các đơn vị cảnh sát chuyên trách hoặc bố trí điều tra viên chuyên trách điều tra tội phạm liên quan đến người chưa thành niên đã trở thành một chiến lược quan trọng nhằm tăng cường bảo vệ, hỗ trợ người chưa thành niên có liên quan đến pháp luật. Tùy thuộc vào bối cảnh cụ thể của quốc gia, nhiều mô hình cảnh sát chuyên trách đã được phát triển để xử lý các vụ việc liên quan đến người chưa thành niên.
Theo quy định của pháp luật Việt Nam, người tiến hành tố tụng đối với các vụ án liên quan đến người chưa thành niên, bao gồm cả điều tra viên, cán bộ điều tra phải là người đã được đào tạo hoặc có kinh nghiệm điều tra, truy tố, xét xử vụ án liên quan đến đối tượng này, có hiểu biết cần thiết về tâm lý học, khoa học giáo dục đối với người chưa thành niên (1).
Trong những năm qua, công tác đào tạo, tập huấn, nâng cao kiến thức và kỹ năng cho người tiến hành tố tụng nói chung và điều tra viên, cán bộ điều tra nói riêng để có thể xử lý các vụ án liên quan đến người chưa thành niên một cách hiệu quả cũng hết sức được chú trọng (2). Nhiều địa phương đã xây dựng mô hình "phòng điều tra thân thiện" nhằm phục vụ công tác điều tra các vụ án liên quan đến người chưa thành niên. Với không gian thân thiện, riêng tư, phòng điều tra thân thiện giúp các em ổn định tâm lý, trở nên cởi mở, có thể chia sẻ và mô tả vụ việc được chính xác và chi tiết hơn. Mặc dù vậy, hiện nay ở Việt Nam chưa có các đơn vị chuyên trách hay điều tra viên chuyên trách trong giải quyết các vụ án liên quan đến người chưa thành niên.
Báo cáo nghiên cứu về "Các mô hình quốc tế về cảnh sát chuyên trách đối với người chưa thành niên" giới thiệu một số mô hình phổ biến trên thế giới với mong muốn cung cấp thông tin cho việc nghiên cứu khả năng hình thành đội ngũ điều tra viên chuyên trách đối với các tội phạm liên quan đến người chưa thành niên - một trong những nhóm đặc biệt dễ bị tổn thương trong hệ thống tư pháp hình sự. Báo cáo nghiên cứu do bà Shelley Casey và ông Mark Lalonde- chuyên gia quốc tế của UNICEF biên soạn, với ý kiến đóng góp của nhóm chuyên gia của Học viện Cảnh sát nhân dân. Việc biên soạn báo cáo được thực hiện trong khuôn khổ của Dự án Tăng cường tư pháp và pháp luật tại Việt Nam, do Liên minh Châu Âu tài trợ, với đóng góp tài chính của UNICEF và UNDP.
(1) Điều 16 Luật Tư pháp người chưa thành niên (2024), Khoản 4 Điều 70 Luật Trẻ em (2016), Điều 415 Bộ luật Tố tụng hình sự (2015).
(2) Xem Chương trình hành động quốc gia vì trẻ em giai đoạn 2021-2030, được phê duyệt theo Quyết định số 23/QĐ-TTg ngày 07/01/2021 của Thủ tướng Chính phủ, Nghị quyết số 121/2020/QH14 ngày 19/6/2020 của Quốc hội về việc tiếp tục tăng cường hiệu lực, hiệu quả việc thực hiện chính sách, pháp luật về phòng, chống xâm hại trẻ em.
Tài liệu giới thiệu các mô hình quốc tế về cảnh sát chuyên trách đối với người chưa thành niên