Học viện Cảnh sát nhân dân (CSND) đang có những đổi mới toàn diện trong giáo dục và đào tạo nhằm nâng cao chất lượng đầu ra của sinh viên, nắm bắt tình hình đó Trung tâm Thông tin Khoa học và Tư liệu giáo khoa (Trung tâm TTKH & TLGK) Học viện CSND cũng đang nỗ lực đóng góp công sức vào sự nghiệp đào tạo của Học viện. Vấnđề phát triển văn hóa đọc cho sinh viên tại Học viện là một vấn đề cần thiết và thiết thực góp một phần nâng cao chất lượng đào tạo của Học viện.

1. Văn hóa đọc

a. Văn hóa đọc ngày nay

Hiện nay, trên thế giới cũng như ở Việt Nam, có nhiều cách hiểu khác nhau về văn hóa đọc. Trong giới thư viện học quốc tế, hiểu văn hoá đọc như là một bộ phận trong văn hoá theo nghĩa rộng của mỗi cá nhân, bao gồm một tổ hợp các thói quen làm việc với sách từ việc chọn lựa có ý thức về đề tài, tính hệ thống và tính kế thừa, kỹ năng biết tìm các tài liệu cần thiết với sự giúp đỡ của các ấn phẩm thư mục, sử dụng bộ máy tra cứu, định hướng trong tài liệu với mục đích lĩnh hội tối đa và cảm thụ sâu sắc những gì đã đọc, đến việc áp dụng những nội dung lĩnh hội qua đọc các lĩnh vực hoạt động của mình, làm phong phú thêm đời sống .

Mục đích cuối cùng của phát triển văn hóa đọc trong mỗi quốc gia là, phát triển thói quen đọc, sở thích đọc và kỹ năng đọc cho mọi thành viên trong xã hội, nhưng vai trò quan trọng và quyết định để đạt được mục đích này lại thuộc về yếu tố ứng xử, giá trị và chuẩn mực đọc lành mạnh của các quan chức và cơ quan quản lý nhà nước. Đó là yếu tố tạo ra môi trường thuận lợi cho mọi người dân tiếp cận tài liệu đọc có chất lượng cao, môi trường tôn vinh người viết sách, người đọc sách và người truyền thụ kiến thức (kể cả người hướng dẫn và giáo dục mọi người dân có ứng xử đọc lành mạnh). Việc chủ động giáo dục kỹ năng đọc cho thành viên trong xã hội là yếu tố quyết định sự thành công của quá trình phát triển nền văn hóa đọc của mỗi quốc gia.  Muốn tạo dựng được một xã hội đọc sách, một nền văn hóa đọc, thì cần phải bắt đầu từ thói quen của từng cá nhân. Nhưng ngược lại, để mỗi cá nhân có được thói quen tốt này còn cần sự "tiếp sức" từ xã hội.

b. Văn hóa đọc truyền thống và hiện đại

Công nghệ thông tin và truyền thông là những bước tiến mới của loài người, giúp đời sống con người hiện đại và thuận tiện hơn, cung cấp những phương tiện để giảm thiểu sức lao động thủ công. Công nghệ thông tin và truyền thông, mà đỉnh cao là công nghệ Internet, đã tạo điều kiện thuận lợi cho người đọc tiếp cận nhanh chóng tới các nguồn thông tin khác nhau, thỏa mãn tối đa nhu cầu đọc của cá nhân và cộng đồng xã hội. Các loại hình xuất bản phẩm khác nhau cũng có những ảnh hưởng khác nhau tới văn hóa đọc của các đối tượng người đọc nói chung và nhóm đối tượng sinh viên nói riêng. Hiện nay, trên thực tế xuất bản phẩm có hai dạng: In giấy truyền thống và xuất bản điện tử.

Xuất phát từ quan điểm đọc là hình thức tiếp nhận thông tin qua chữ viết. Do vậy, tài liệu in giấy hoặc tài liệu điện tử cũng đều có chung mục đích là thỏa mãn nhu cầu đọc của mọi đối tượng người đọc, đó chẳng qua chỉ là phương tiện cung cấp thông tin. Sự khác biệt chỉ là ở chất liệu (vật chất) ghi nhận thông tin để lưu giữ và truyền đi trong không gian và qua thời gian, cũng như cách thức sử dụng chúng.

Thực tế đã chứng minh rằng, “văn hóa đọc truyền thống”, hay “văn hóa đọc điện tử” về bản chất không có gì khác biệt, vẫn chỉ là phương thức thỏa mãn nhu cầu đọc của mọi người trong xã hội, cho dù có xuất hiện nhiều phương tiện đọc khác nhau, văn hóa đọc vẫn là một phương thức được con người sử dụng phổ biến hàng ngày cho mục đích tiếp cận và lĩnh hội tri thức của nhân loại. Sự ra đời của xuất bản phẩm điện tử đã hỗ trợ đắc lực cho các xuất bản in truyền thống trong cung cấp thông tin, thỏa mãn nhu cầu đọc của xã hội. Mặt khác, cần nỗ lực nâng cao nhận thức của toàn xã hội về vấn đề đọc sách và phát triển văn hóa đọc Việt Nam, thông qua việc tăng cường tuyên truyền, khích lệ, quảng bá cho văn hóa đọc trong đời sống xã hội, tạo lập thói quen đọc của cá nhân và cả cộng đồng.

2. Phát triển văn hóa đọc tại Học viện CSND

Học viện CSND trải qua 45 năm xây dựng và phát triển. Trong quá trình đó đã có những đóng góp to lớn trong thực hiện nhiệm vụ đào tạo qua các thời kỳ. Đất nước đang vào giai đoạn phát triển mới, yêu cầu nhiệm vụ giữ gìn trật tự an toàn xã hội nặng nề hơn. Học viện ngày càng phát huy truyền thống vẻ vang, đổi mới mạnh mẽ, toàn diện để vươn lên tầm cao mới. Xuất phát từ đòi hỏi quy trình đào tạo phải tổ chức sao cho, mỗi sinh viên có thể tìm được cách học thích hợp nhất cho mình, đồng thời trường đại học phải nhanh chóng thích nghi và đáp ứng được những nhu cầu của thực tiễn cuộc sống. Đảng ủy, BGĐ Học viện đã xác định “chủ động đảm bảo các điều kiện cần thiết cho việc áp dụng phương pháp đào tạo theo học chế tín chỉ”. Theo đó, việc áp dụng phương pháp giảng dạy và học tập mới tại Học viện được thống nhất thực hiện từ năm 2010.

a. Trung tâm Thông tin khoa học và tư liệu giáo khoa

Trung tâm đứng trước nhiệm vụ mới, đáp ứng yêu cầu nội dung đổi mới phương thức đào tạo của Học viện và các Chuẩn đầu ra đối với sinh viên, Trung tâm đã đề ra hướng hình thành và phát triển văn hóa đọc cho sinh viên, thông qua việc chủ động cung cấp thông tin, hỗ trợ đổi mới toàn diện theo học chế tín chỉ.

Trung tâm đã chủ động tiếp cận, hình thành và phát triển văn hóa đọc cho sinh viên, dựa trên nghiên cứu các đặc điểm của sinh viên Học viện như: Sinh viên Học viện có những điểm khác biệt so với sinh viên các trường đại học khác. Như, tập quán sinh hoạt của sinh viên được qui định bởi thời khóa biểu định sẵn (theo điều lệnh Công an nhân dân) và được quản lý nghiêm ngặt bởi các cán bộ phòng Quản lý học viện.

Mô hình lớp học cũng có sự khác biệt so với bên ngoài, được tập trung theo đơn vị trung đội. Quản lý theo điều lệnh của lực lượng vũ trang; thời gian sinh hoạt được qui định theo hiệu lệnh thống nhất. Với đặc điểm này, quá trình học tập và tích lũy kiến thức của mỗi cá nhân diễn ra độc lập tương đối, bởi quá trình này gắn liền với tập thể, mang tính đồng đội cao trong sẻ chia kiến thức và sẵn sàng hợp đồng chiến đấu của lực lượng vũ trang.

Với những đặc điểm trên, đã tạo nên đặc điểm khác biệt của sinh viên thuộc Học viện so với sinh viên được đào tạo tại các trường đại học khác. Sự khác biệt đó có tác động lớn tới tư duy và thói quen sinh hoạt, cũng như các hoạt động học tập và rèn luyện. Đồng thời, môi trường đào tạo này đã tạo điều kiện rất thuận lợi cho phát triển văn hoá đọc cho sinh viên của Học viện. Đáp ứng yêu cầu đổi mới của phương pháp giảng dạy, học tập và phương pháp đánh giá kết quả học tập của sinh viên. Trong đó, chú trọng phát triển kỹ năng đọc cho các nhóm sinh viên khác nhau, để sinh viên Học viện có thể tự tin, sáng tạo, ứng dụng tốt kiến thức, kỹ năng được đào tạo vào thực tế bảo vệ an ninh, trật tự, đấu tranh phòng chống tội phạm.

b. Các giải pháp phát triển Văn hóa đọc cho sinh viên Học viện

Với đặc thù của lực lượng vũ trang, đặc điểm của sinh viên Học viện để phát triển văn hóa đọc cho sinh viên có hiệu quả Trung tâm TTKH & TLGK đã đưa ra các giải pháp phù hợp trong tình hình mới: Xây dựng chính sách bổ sung phù hợp về hình thức và nội dung vốn tài liệu tại thư viện như về loại hình tài liệu, Trung tâm tăng cường bổ sung đa dạng các loại hình tài liệu như: Tài liệu in và điện tử. Đặc biệt, tăng cường bổ sung các tài liệu trực quan và các phim chuyên án. Đây là những loại hình tài liệu hết sức đặc thù, hỗ trợ đắc lực cho quá trình tự học, tự nghiên cứu chuyên ngành của sinh viên Học viện; Về nội dung vốn tài liệu, Trung tâm bổ sung tài liệu đảm bảo sự hài hòa giữa các lĩnh vực khoa học, nâng tỷ lệ bổ sung tài liệu ở các lĩnh vực chuyên ngành, đồng thời đảm bảo sự bổ sung tài liệu cân đối giữa các chuyên ngành, phù hợp với yêu cầu môn học và số lượng sinh viên. Tăng cường liên kết và chia sẻ nguồn lực thông tin với các trường đại học và cao đẳng trong và ngoài nước. Do đặc thù sinh viên Học viện được quản lý theo điều lệnh Công an nhân dân, khó có thời gian ra ngoài Học viện để tìm tin. Do vậy, Trung tâm chủ động tìm kiếm, khai thác và bổ sung các nguồn tài liệu điện tử, thông qua việc kết nối với các đường link nhằm chia sẻ nguồn thông tin với các thư viện đại học khác, tạo điều kiện thuận lợi cho sinh viên Học viện có thể khai thác và sử dụng tài liệu họ cần.

Việc đa dạng hóa các loại hình sản phẩm thông tin – thư viện là một giải pháp được thúc đẩy mạnh mẽ, cùng với việc hoàn thiện và nâng cao chất lượng các sản phẩm và dịch vụ thông tin-thư viện hiện có của Trung tâm là giải pháp tích cực, hỗ trợ cho kích thích phát triển nhu cầu tin của sinh viên Học viện, thông qua việc tăng cường khả năng thích ứng của sản phẩm và dịch vụ thông tin-thư viện trước yêu cầu đổi mới phương pháp giảng dạy và học tập theo học chế tín chỉ, cũng như yêu cầu Chuẩn đầu ra của sinh viên Học viện. Trung tâm có định hướng chiến lược cho mở rộng và phát triển các loại hình sản phẩm và dịch vụ mới. Việc phát triển các loại sản phẩm và dịch vụ thông tin-thư viện mới của Trung tâm xuất phát từ quan điểm, mở rộng và phát triển các loại hình sản phẩm và dịch vụ mới, có khả năng hỗ trợ lẫn nhau, phù hợp với các nhóm đối tượng dùng tin khác nhau thuộc Học viện. Trung tâm đề ra và thực hiện kế hoạch xây dựng và phát triển các sản phẩm thông tin-thư viện hiện đại và có giá trị gia tăng cao, như: Ấn phẩm tóm tắt nội dung tài liệu theo chuyên đề; tài liệu tổng quan; tổng luận... Đồng thời, phát triển các loại hình dịch vụ thông tin-thư viện mới, như: Dịch vụ hỏi-đáp; dịch vụ tìm tin; dịch vụ cung cấp thông tin chọn lọc; dịch vụ cung cấp thông tin theo yêu cầu; hội thảo khoa học; nói chuyện chuyên đề; dịch vụ trao đổi và tư vấn thông tin; giao lưu trực tuyến... Đây là các dịch vụ giúp sinh viên Học viện tìm và chọn lọc thông tin phù hợp với nhu cầu của mình một cách dễ dàng, thuật tiện và nhanh chóng, giảm thiểu thời gian tìm kiếm thông tin, đồng thời cung cấp cho sinh viên các thông tin có tính tổng hợp và chọn lọc cao.

Để học viên đọc có hiệu quả Trung tâm đẩy mạnh hoạt động tuyên truyền văn hóa đọc trong sinh viên sao cho có thể phát huy tối đa hiệu quả văn hóa đọc trong đáp ứng yêu cầu đổi mới đào tạo theo học chế tín chỉ và yêu cầu Chuẩn đầu ra. Trung tâm nhấn mạnh tuyên truyền vào mục tiêu nâng cao tầm quan trọng của sách, báo và tri thức trong đời sống, trong học tập và rèn luyện của sinh viên; tạo lập nét sinh hoạt văn hoá, văn minh trong thái độ ứng xử với sách, báo. Đồng thời, tuyên truyền để sinh viên hiểu rõ vai trò của Thư viện trong đáp ứng nhu cầu tự học, tự nghiên cứu của họ. Hình thức tuyên truyền đó là: Tổ chức hội nghị độc giả thường niên, qua hội nghị tiếp thu những thông tin phản hồi từ bạn đọc, từ đó rút kinh nghiệm cho hoạt động thư viện thích hợp; Triển lãm sách, kết hợp với giới thiệu sách, giúp bạn đọc gần sách hơn, yêu sách hơn; Ngoài ra, Trung tâm tích cực tổ chức các hoạt động hữu ích khác, nhằm hưởng ứng “Ngày văn hoá đọc và ngày hội sách thế giới 23/4” hàng năm. Trong ngày này, Trung tâm kết hợp với nhiều đoàn thể khác nhau trong Học viện, đặc biệt là, Đoàn thanh niên và Hội sinh viên, tổ chức ngày hội với nhiều hình thức khác nhau, nhằm cuốn hút sinh viên tham gia và thúc đẩy thói quen đọc sách trong sinh viên. Nội dung các hoạt động tuyên truyền văn hóa đọc tại Học viện được tập trung vào các nội dung cơ bản, nhằm tăng cường và hỗ trợ phát triển văn hóa đọc trong đông đảo các nhóm sinh viên khác nhau thuộc Học viện như:- Các nội dung có liên quan tới sự hình thành và phát triển thói quen đọc sách, ứng xử có văn hóa với tài liệu, có ý thức giữ gìn, trân trọng và bảo quản tài liệu. - Các nội dung có liên quan tới việc xác định mục đích đọc; cách lập kế hoạch đọc; cách sử dụng các phương pháp đọc phù hợp. - Các nội dung có liên quan tới các kỹ năng sử dụng thư viện. Đây là những nội dung thiết thực, là cơ sở nền tảng cho phát triển văn hóa đọc của mỗi sinh viên Học viện, cần được tiến hành thường xuyên ngay từ khi sinh viên mới nhập trường cho tới khi ra trường, tuỳ thuộc vào từng mức độ cụ thể.

Như chúng ta đều biết, yếu tố mang tính quyết định trong đảm bảo chất lượng và hiệu quả hoạt động của thư viện, chính là cán bộ thư viện. Sự thay đổi công nghệ lưu trữ, tìm kiếm và cung cấp thông tin đã làm thay đổi chức năng của các thủ thư. Trong thư viện hiện đại, cán bộ thư viện thực hiện vai trò điều phối, giữa một bên là dòng thác thông tin tăng theo cấp số nhân, bên kia là nhu cầu thông tin của xã hội ngày càng bức thiết khắt khe và phức tạp. Ngoài những thao tác truyền thống, các thủ thư cần phải có các kỹ năng cao hơn phù hợp với môi trường làm việc điện tử.

Người cán bộ thư viện hôm nay, không phải chỉ biết tổ chức ngăn nắp, thật khoa học nguồn tài nguyên thông tin của mình, đặt nó trong tình trạng sẵn sàng hoạt động, mà còn phải biết tinh luyện, chế biến nguồn tài liệu ấy, làm gia tăng giá trị sử dụng của thông tin có trong tài liệu về mặt chất lượng nội dung, về hình thức bao gói thông tin, phù hợp với tập quán của người sử dụng. Trong một xã hội luôn chuyển động và chuyển động với tốc độ cao dưới tác động mạnh mẽ của công nghệ, thì mọi kiến thức đã có sẽ rất nhanh chóng bị lạc hậu và đào thải, cách tốt nhất để tồn tại trong sự chuyển động ấy là phải chuyển động với cùng một tốc độ, với cùng một quỹ đạo. Chính vì vậy, năng lực cần thiết hàng đầu của người cán bộ thư viện hôm nay là năng lực thích ứng và thích nghi. Người cán bộ thư viện trước đây được đào tạo theo chiều “hướng nội” là chủ yếu. Ngày nay, cần phải tăng cường khả năng “hướng ngoại” của cán bộ thư viện, hướng về người đọc (người dùng tin), hướng về nhu cầu xã hội, hướng về đồng nghiệp, hướng về thế giới bên ngoài, để đón nhận, để chia sẻ và để cộng tác .

Do vậy, Trung tâm có kế hoạch chiến lược trong phát triển toàn diện cán bộ thông qua các hình thức và nội dung đào tạo khác nhau, tuỳ thuộc vào từng cán bộ cụ thể, nhằm phát huy khả năng sẵn có của họ, đồng thời, khắc phục các khiếm khuyết. Mục tiêu cao nhất trong nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ của Trung tâm là, tích cực động viên và tạo điều kiện thuận lợi cho cán bộ tự đào tạo với phương châm học suốt đời, thông qua sách báo chuyên ngành, qua tham gia các khóa bồi dưỡng nghiệp vụ ngắn hạn, qua tham dự các hội thảo, hội nghị, seminar, đồng thời, khuyến khích và tạo điều kiện để họ tích cực tham gia nghiên cứu khoa học, phục vụ tốt công tác chuyên môn của Trung tâm.

Cùng với công tác đào tạo, để nâng cao hiệu quả công tác của đội ngũ cán bộ, Trung tâm đã bố trí công việc hợp lý, đảm bảo cho người lao động phát huy được hết năng lực và trình độ của mình, đặc biệt là, phát huy được khả năng sáng tạo và linh hoạt. Để khuyến khích, động viên cán bộ Trung tâm có ý thức trách nhiệm thường xuyên nâng cao trình độ nghiệp vụ, rèn luyện phẩm chất đạo đức của mình, Trung tâm có chế độ khen thưởng khách quan, công bằng, minh bạch và xứng đáng về vật chất, cũng như tinh thần. Đa số cán bộ thuộc Trung tâm là nữ, do vậy, Trung tâm đã vận dụng chính sách sử dụng lao động hợp lý, áp dụng chế độ thời gian làm việc mềm dẻo, linh hoạt nhưng vẫn đảm bảo được chất lượng công việc, giúp cán bộ có thể cân đối hài hòa giữa công việc và gia đình, để cán bộ có thể vừa hoàn thành tốt công việc được giao vừa đảm bảo được trọng trách của người mẹ, người vợ trong gia đình.

3. Kết luận

Ngày nay, trước xu thế toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế đang diễn ra ngày càng mạnh mẽ trên phạm vi toàn thế giới, văn hoá đọc đã trở thành công cụ quan trọng, đảm bảo cho sinh viên Học viện khả năng tiếp cận và lĩnh hội thông tin và tri thức mới, những thành tựu mới về khoa học kỹ thuật của nhân loại. Điều này không chỉ giúp ích cho sinh viên trong quá trình học tập hiện tại, mà còn có ích cho quá trình công tác sau này. Văn hóa đọc cũng đồng thời là phương tiện và công cụ đảm bảo cho sinh viên Học viện có thể thực hiện ý tưởng học suốt đời trong bối cảnh phát triển của xã hội học tập hiện nay. Trung tâm TTKH &TLGK đã và đang bắt tay vào triển khai các hoạt động phát triển văn hóa đọc một cách tích cực, để góp phần tạo nên những công dân có kỹ năng học tập suốt đời hiệu quả.

Thạc sỹ Đỗ Thu Thơm (Trung tâm TTKH & TLGK)